Becki razgovori bez iznenadjenja. Ukoliko medjunarodni pregovoraci ne izadju sa kredibilnim predlogom, nece biti napretka u procesu. Nakon 10 Decembra najverovatnije ce doci do Medjunarodne konferencije Dejtonskog tipa koja ce nametnuti resenje. Ukoliko pak dodje do novog odlaganja procesa, Kosovski Albanci nece jednostrano proglasiti nezavisnost.
Becki pregovori nisu doneli nikakvo iznenadjenje, kaze Anna Di Leillio, autor i medjunardni strucnjak. Pozicije obeju strana su veoma jasne, a medjunarodni pregovaraci ne nude nista sto bi guralo napred ove pregovore. U predlozenom dokumentu od 14 tacaka od strane Trojke, uopste se ne pominje status. Di Lellio dodaje da ukoliko medjunarodni pregovaraci ne izadju sa nekom kredibilnom opcijom, nece biti napretka u ovom procesu. Sudeci po sadasnjem razvoju, sve ide ka Medjunardnoj konferenciji Dejtonskog tipa koja ce nametnuti resenje. Ovakva mogucnos je postaje jedini nacin ukoliko se zeli brzo resenje. U suprotnom imacemo jos jedno odlaganje. To nametnuto resenje Medjunardodne konferencije bi bilo zasnovano na Ahtisarijevom predlogu koji je i jedini predlog oko koga postoji opste slaganje.
Sam Ahtisarijev predlog, po njenon misljenju nije najbolje resenje za Kosovo. Ovaj predlog, kaze Di Lellio, omogucava nastavak medjuetnickih podela i medjunarodnu suprviziju bez jasno postavljenog roka. Na ovaj nacin se otezava put ka medju-etnickom pomirenju i koekzistenciji kao i za efikasno upravljanje na Kosovu.
Di Lellio kaze da ukoliko 10 Decembra dodje do novog odlaganja, Kosovski Albanci nece jednostrano proglasiti nezavisnost. Takvo resenje ne zeli medjunardni zajednica. Sadasnja Kosovska vlada nece uciniti nista sto bi bilo suprotno zeljama medjunardnih saveznika, SAD i Velike Britanije. Situacija se moze promeniti nakon Novembarskih izbora kaji kogu doneti do izmena u vladi. Ali za sada, ne mislim da ce trenutna vlada proglasiti nezavisnost, kaze Anna Di Lellio.
"Në raundin e Vjenës nuk pati befasi. Pa propozim kredibël nga negociatorët ndërkombëtar nuk do të ketë progres në proces. Opcioni i mundshëm pas 10 dhjetorit, është një konferencë ndërkombëtare e tipit të Dejtonit dhe imponimi i zgjidhjes në bazë të planit të Ahtisarit. Në rast shtyerje të re, shqiptarët nuk do të shpallin njëanshëm pavarësinë."
Raundi i Vjenës nuk solli kurrfarë befasish, thotë Anna Di Lellio, autore dhe eksperte ndërkombëtare. Pozitat e palëve janë të qarta ndërsa negociatorët për tani nuk ofrojnë asgjwa që do ti çonte përpara këto negociata.Dokumenti prej 14 pikash që Trojka ka propozuar nuk përmend fare statusin. Di Lellio shton se gjithnjë derisa negociatorët të mos propozjnë ndonjë opcion kredibël, nuk do ketë progress në këtë process. Siç duket tani gjithçka është duke ecur drejt një konference ndërkombëtare të tipit Dejtonit e cila do imponojë zgjidhjen e kësaj çështje. Një mundësi e këtillë duket rruga e vetme për të arritur marrëveshje në afat të shkurtër. Përndryshe do të kemi edhe një shtyrje të procesit. Kjo zgjidhje e imponuar, sipas Di Lellio do të jetë e mbështetur në planin e Ahtisarit që për tani është propozimi i vetëm rreth të cilit ekziston një pajtueshmëri e gjerë.
Vetë plani i Ahtisarit sipas Di Lellio nuk paraqet njëherit zgjidhjen më të mirë për Kosovën. Ky propozim, thotë ajo, përmban vazhdimin e ndarjeve ndëretnike si dhe mbikqyrje ndërkombëtare pa afat të caktuar qartë. Në këtë mënyrë sipas De Lellio vështërsohet rruga për pajtimin ndëretnik, koekzistenën paqësore ndëretnike si dhe udhëheqjen efektive të Kosovës.
Di Lellio thotë se poqese pas 10 dhjetorit ky process rezulton në shtyrje të re, shqiptarët nuk do të shpallin njëanshëm pavarësinë. Një zhvillim të këtillë, sipas saj nuk e preferon bashkësia ndërkombëtare. Lidershipi tashëm kosovar nuk do të bëjë asgja që do të ishte në kontradikt me dëshirat e aleatëve, SHBA dhe Britanisê së Madhe. Situata mund të ndryshojë pas zgjedhjeve të nëntorit kur vet udhëheqja kosovare kmund të ndrrohet. Por për tani nuk mendoj se udhëheqja aktuale kosovare do të shpall njëanshëm pavarësinë, thotë Di Lellio.
For a moment, the whole Balkan looked like a remote school left under the care of its pupils. The pupils spend their time running run up-and-down, bullying each other, inflicting all sorts of soft and not-that-soft torture… Only when starting killing each other, would the teachers react. First strongly, then less strongly, then they would find new caretakers… And everything would start from the beginning…
Few weeks ago I went to an electronics shop to get something for my computer. While waiting in the queue I noticed TV screens right next to me. Programmed to the same channel and without sound they all displayed the Foreign Secretary David Miliband as a guest on a regular TV show that otherwise I would have been watching at home.
At first I turned my head the other way, as it seemed pointless to watch a politician while not being able to hear what he was saying. However as usual in the shops, my eyes were rotating around the displayed products and so David would gain-and-again "stand" before me. My attention caught his composure or as they say his “body language”. I noticed how face was changing as he was speaking. In other words, he was talking with his brain and not his mouth only.
The event took place right around the visits by the Kosovar and Serbian delegations and their talks with the Trojka in London. While listening to the two delegations Miliband'body language was somehow popping before me as a unique criteria with which to measure the political will of the Balkan politicians. In order to be as fair as possible to them, one needed to “switch off” their sound too and judge them on solely on the body language. Not because for example “ the democratic state” about which spoke the Serbian foreign minister Vuk Jeremic, demanded the question on what basis was his government denying to two million of people their democratic rights? Nor because, say “going forward” of the all-men all-Albanian Kosovar delegation, begged the question “how far behind should stay women and other non-Albanians of Kosova?” But because “Miliband criteria” asked us to listen to the politics without words.
What seemed striking through such a silent message, were their similaritities. No matter how divided their messages, their body language almost identically seemed to be saying: “We have come here to impress you. To convince you that we, and not the other side “our enemies”, deserve your attention”. In other words, everything went according to the well prepared, well rehearsed scenario…
What was lacking was spontaneity. The spontaneous movements of "Miliband" that caught my attention that day in the shop.
No matter how full of modern democratic terminology Jeremic's speech laid in a context of “undeniable right to Kosovo” judging by his body language, even to him looked to be sounding as if coming from the Middle Ages…
For their part, the Kosovar delegation looked absent. As if tired of repeating their position and now didn’t understand why they needed to go on talking. “Look”, their body language was saying, we have even prepared a Treaty for good relations according to the Western standards. What else do you want from us…?
Of course I may be influenced by the overall situation in the Balkans and so be fully subjective. I admit that for a long time, I have been comparing the situation in the Balkans with that of a special school where pupils rather than concentrating on their education, spend their time fighting for the attention of the teachers. As if even they didn't beleive or didn't wish to graduate and so take the responsibilities of an adult life…
A couple of weeks later as Miliband was meeting the Kosovar delegation also in London, I recalled his body language from that shop... “Wonder” I thought while waiting in front of the Foreign Office, “I wonder how do the world leaders talk to our Balkan politicians these days. How, say Miliband is talking right now to his Kosovar guests - with his brain or merely his mouth?”
Unable to imagine Miliband in the “Balkan surroundings” my imagination went back to the school analogy... For a moment the whole Balkan looked as a remote school somewhere in the outskirts… You know, the type of school even God (of course if there is one) has forgotten. A school where teachers don’t even visit any longer but have left it under the care of some of its pupils, selected according to their personal criteria, usually the level of obedience… And so the pupils run up-and-down, bully each other, inflict all sorts of soft and not-so-soft torture on each other… And no one can see anything... Only when they start killing each other, do the teachers react… First strongly, then less strongly, until they find new caretaker pupils… And everything starts from the beginning…
Za trenutak, ceo Balkan mi izgledao kao neka skola na periferiji koju su nastavnici ostavili pod nadzorom odabranih ucenika… Tako ucenici trce gore dole, podsmejavaju jedno drugog, vrse razne oblike mekane i ne tako mekane torture nad jednim drugima… Samo kada pocinju ubijati jedan drugoga, nastavnici reaguju. Na pocetku ostro, zatim malo manje ostro, da bi na kraju naslii nove pazitelje… I sve pocinje iz pocetka…
Slucajno se nedavno nasla u jednoj elektronskoj radnji. Trebalo mi nesto hitno za kompjuter i dok sam cekala na red pogled mi se zaustavio kod reklamnih televiziskih ekrana. Programirani na istom kanalu ali bez tona (da ne bi uznemiravali kupce), svi su prikazivali, britanskog ministra za inostrane poslove, Davida Milibanda kao gosta jednog od redovnih politickih programa koji bi ja inace pratila kod kuce.
Na pocetku okrenuh glavu na drugu stranu jer mi bilo besmisleno da gledam nekog politicara a da ne mogu da slusam sta kaze. No, kao obicno po radnjama, pogled bi setao po izlozenim proizvodima, i tako David je redovno izasao pred mojim ocima… Paznju mi skrenuo stav Milibanda, tj njegov izraz lica koji bi se menjao gotovo sa svakom izrecenom recju. Iz tog stava, ili kako kazu englezi “body language” ili jezik tela da ga mi tako nazovemo, zakljucih da Miliband zaista prica sa novinarem a ne sa samim sobom. Da u najmanju ruku prvo slusa pitanje pa tek onda odgovara... Prosto, da on govori mozgom a ne samo usnama…
Desilo se to oko poseta delegacija iz Srbije i Kosova i njihovih razgovora sa medjunarodnom Trojkom u Londonu. I tako dok sam slusala obe delegacije u Londonu, lik Milibanda bi se nekako sam po sebi nametnuo kao merilo njihove politicke volje. No, da bi bili sto pravedniji prema Blkanskim gostima, trebalo je “smanjiti njihovoj ton” i suditi po njihovom jeziku tela. Ne zato jer je “demokratska drzava” o kojoj je na primer govorio Jeremic (minister inostranih poslova Srbije) po sebi postavljalo pitanje po kom osnovu onda njegova vlada tezi da negira takvo demokratsko pravo dva miliona gradjana. Niti zato sto recimo “hodanje napred” Sve-Muske Sve-Albanske delegacije, pitalo po sebi “koliko li nazad treba da ostanu zene i ne-Albanci Kosova? Vec zato sto “Milibanov kriterijum” je trazio da slusamo politiku bez reci…
Ono sto mi zapalo za oko slusajuci takvu tihu poruku, jeste njihova slicna priroda. Ma koliko suprotne, njihove poruke kao da su jednoglasno govorile: “Mi smo dosli ovde da vas impresioniramo. Da vas ubedimo da mi a ne oni drugi “nasi neprijatelji” zasluzuju vasu paznju”. Jednom recju sve je islo po pazljivo naucenom i izvezbanom scenariju…
Ono sto je izgledalo da fali jeste spontanost. Oni spontani pokreti koji su mi skrenuli paznju kod Miliband-a.
Ma koliko pun moderne demokratske terminologije, sudeci po njegovom govoru tela, Jeremicev govor u kontekstu “neossporivog prava nad Kosovom” i pored perfektog americkog akcenta, izgledalo je da i njemu samom zvuci kao da izlazi iz srednjeg veka…
Sa svoje strane, Kosovska delegacija je izgledala potpuno odsutna. Kao da su se umorili ponavljajuci svoj stav i nisu mogli shvatiti zasto su dosli tamo. “Evo” kao da su govorili, mi smo spremili i predlog Ugovora o dobrosusedskim odnosima prema zapadnim standardima… I sta hocete od nas vise…?
Naravno moji utisci mogu biti pod utiskom ukupne situacije na Balkanu i s’toga potpuno subjektivni. Meni naime vec duze vreme, situacija na Balkanu lici na neku jedinstvenu skolu gde se ucenici umesto da koncentrisu na nastavu, stalno bore za paznju nastavnika. Kao da ni sami ne veruju ili cak i ne zele da diplomairaju i tako preuzmu odgovornost zivota van skolskih klupa…
Kada je nakon par nedelja Miliband primio kosovsku delegaciju u Londonu, ponovo se setih njegovog lika iz one elektronske radnje… “Kako li” pomislih dok sam cekala ispred Ministarstva inostranih poslova, kako li govore svetski politicari sa nasim Balkancima ovih dana? Konkretno kako danas govori Miliband sa kosovskim gostima? Mozgom ili prosto usnama?
U nemogucnosti da zamislim Miliband-a u “Balkanskim uslovima”, moja masta se vratila analogiji balkanske skole. Za trenutak ceo Balkan mi licio na neku periferijsku skolu… Znate od onih skola koje je i Bog (naravno ako ga ima) zaboravio… Skolu koju nastavnici odavno i ne posecuju vec su je ostavili pod nadzorom nekoliko ucenika izabranih po licnim krietirijumima, obicno stepenu poslusnosti… Tako ucenici trce gore-dole, podsmejavaju jedno drugoga, vrse razne oblike mekane i ne tako mekane torture… Samo kada oni ubijaju jedno-drugoga, nastavnici reaguju… Na pocetku ostro, zatim manje ostro, da bi ni kraju nasli nove pazitelje… I sve pocinje iz pocetka…
Për një moment tërë Ballkani mu duk si një shkollë periferike të cilën mësuesat në fakt as që e vizitojnë fare... Kështu nxënësit vrapojnë posht lart, ngacmojnë njani tjetrin, ushtrojnë forma të ndryshme të torturës së butë dhe ma pak t‘but kundër njani tjetrit… Dhe vetëm kur ata fillojnë të vrasin njani tjetrin, mësuesit reagojnë. Në fillim ashpër, pastaj më pak ashpër, derisa më në fund gjejnë ca kujdestarë të ri, dhe çdo gjë fillon prej fillimit…
Një ditë rastësisht u gjeta në një shitore eletroteknike. Më duhej urgjentisht diçka për kompjuter dhe dërisa pritja, vetiu sytë mu ndalen në ekranet e reklamuar telviziv. Të programuar në të njëjtin kanal por pa ton (për të mos shqetsuar blerësit), të gjithë kishin David Miliband-in, sekretar i jashtëm britanik si mysafir të një emisioni t’rregulltë politik që po të mos ishte puna e kompjuterit, do isha duke e përcjellur në shtëpi… .
Në fillim, ktheva kokën në anën tjetër sepse mu duk e nevrikosur të shikojë fytyrën e një politikani pa mundësi të dëgjojë se çka thotë… Por si në çdo shitore sytë shetisin vetiu nëpër prodhimet përreth, dhe Davidi dilte vazhdimisht para meje. Vëmendjen ma tërhoqi pamja e vet Milibendit e cila dukej se ndryshtonte thuajse pas cdo fjale që fliste ai… Nga qëndrimi i tij apo siç thonë anglezët “body language”, apo, ta quajmë ne, gjuha fizike, konkludova se Milibendi vërtet fliste me gazetarin e jo vetveten. Se ai të paktën dëgjonte pyetjen e pastaj jepte përgjigjen duke u orvatur të shpjegojë mesazhin e vet. Thjesht, ai nuk fliste vetëm me gojë por me tërë trurin...
Ndodhi kjo mu rreth qëndrimit të delegacionit shqiptar dhe atij serb në Londër, dhe takimeve të tyre me Treshen ndërkombëtare. Kështu derisa vështroja këto dy delegacione, fytyra e Milibandit disi vetvetiu dilte si një lloj kriteri unik i matjes së vullnetit të tyre politik. Por për të qenë sa ma a drejtë në këtë vlerësim nevojitej tu “ndali” zanin edhe politikanëve ballkanik dhe koncentruar në gjuhën fizike të tyre. Jo sepse për shembull, “shteti demokratik” për të cilin fliste Jeremiqi (ministri jashtëm serb) shtronte vetiu pyetjen se në ç’bazë pretendon qeveria tij tu ndalon rreth dy million njerëzve të drejtën e tyre demokratike? Apo meqë, fjala vjen "ecja përpara" e delegacionit gjithë-mashkull gjithë shqiptar dukej se vetiu pyeste se vallë sa prapa duhej të rrinin femrat dhe jo-shqiptarët e Kosovës…” Por sepse, “kriteri i Milibandit” kërkonte të dëgjojmë politikë pa fjalë…
Ajo që binte në sy përmes një mesazhi të këtillë ishte natyra e ngjashme e tyre. Sado të ndara, mesazhet e tyre dukej se njëzëri thonin: “Ne kemi ardhur këtu tu impresinojmë juve, tu bindim se na e jo ata tjerët, meritojmë vëmendjen tuaj…” Ashtu pa fjalë, çdo gjë dukej se ecte sipas skenarit, të mësuar e ushtruar me kujdes…
Ajo që dukej se mungonte ishte sponataniteti. Ajo lëvizja spontane e “Milibendit” që më pat tërhequr vëmendjen ca ditë më herët…
Sado që fjalimi Jeremiqit ishte plotë terme moderne demokratike, gjuha e tij fizike dukej se thoshte se vet atij fjalimi "demokratik në kontekstin e mbrojtjes së pamohueshme të Kosovës" përkundër akcentit perfekt amerikan i tingellonte disi sikur të vinte nga mesjeta…
Nga ana vet, delegacioni shqiptar dukej disi plotësisht absent. Sikurse se ishte lodhur duke përsëritur qëndrimin e tyre dhe tani as vet nuk kuptonin pse akoma duhet të flasin. “Ja”, dukej se thonin, ne madje hartuam një Traktak fqinjësie, sipas standardeve moderne perëndimore dhe nuk dijmë çka doni prej nesh ma…
Natyrisht, përshtypjet e mija mund të jenë të influencuar nga situata e përgjithshme në Ballkan dhe kështu plotësisht subjektive… Mua në fakt, ka kohë, situata në Ballkan më duket posi një shkollë unike ku nxënësit, në vend të koncentrimit në arsim të vërtetë, tërë kohën luftojnë për vëmendjen e mësuesave. Sikurse fare nuk besojnë apo as që dëshirojnë të diplomojnë, e kështu të marrin përsipër përgjegjësinë e jetës jasht bankave shkollore…
Kur disa javë ma vonë Milibandi priti delegacionin kosovar në Londër, sërish mu kujtua analogjia e shkollës ballkanike dhe fytyra e Milibendit atë ditë në shitore… Vallë, më kaloi nëpër kokë derisa pritja para Foreign Officit (Ministrisë së Jashtme), si flasin kta burra t’botës kto ditë me Ballkanasit tonë? Konkretisht si flet tani vet Millibandi me mysafirët kosovar… Me tërë trurin apo vetëm me gojë?
Në pamundësi të paraftyrojë Millibandin në ambientin “ballkanik”, imagjinata ime filloi të lozë me analogjinë e shkollës ballkanike…Për një moment tërë Ballkani mu duk si një shkollë periferike. E dini nga ato shkollat që edhe Perëndia (natyrisht nëse ekziston) i ka harruar… Në një shkollë të cilën mësuesat në fakt as që e vizitojnë por e kan lënë nën kujdesin e disa nxënësve të zgjedhur sipas kritereve personale, zakonisht shkallës së dëgjueshmërisë… Kështu nxënësit vrapojnë posht lart, ngacmojnë njani tjetrin, ushtrojnë tortura të ndryshme të buta apo ma pak t‘buta kundër njani tjetrit… Dhe askush nuk sheh asgja. Vetëm kur nxënësit fillojnë të vrasin njëri tjetrin, mësuesit reagojnë. Në fillim ashpër, pastaj më pak ashpër, më në fund gjejnë ca kujdestarë të ri dhe cdo gjë fillon prej fillimit…
